W ramach serii artykułów o zrównoważonym rolnictwie prezentujemy artykuł autorstwa Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności dotyczącego przydatności właściwego zarządzania glebą.
O glebie
Gleba jest żywym systemem kształtowanym przez aktywność organizmów glebowych zamieszkujących ją. Chociaż na pierwszy rzut oka, przypomina materiał mineralny, w istocie jest gęsto zasiedlona przez różnorodne organizmy i zawiera zarówno żywą jak i martwą materię organiczną. Gleba powstaje przy udziale żywych organizmów i nieożywionej materii organicznej. Materia organiczna nieożywiona to nie tylko humus, ale też odchody i martwe ciała bezkręgowców glebowych oraz wydzieliny grzybów i korzeni roślin ją zasiedlających.
Gleba jest integralnym składnikiem ekosystemów lądowych i niektórych płytkowodnych. Jako użytkownicy gleby często traktujemy ją wyłącznie jako przejściowy magazyn wody i składników pokarmowych dla roślin. Z tego względu istotne wydaje nam się jedynie nawadnianie i nawożenie gleby, przy czym nie doceniamy znaczenia bytujących w niej mikroorganizmów. Łatwo zauważamy jedynie obecność drobnoustrojów chorobotwórczych, a rolę pozostałych mikroorganizmów glebowych w kształtowaniu żyzności gleb niesłusznie ignorujemy. Podejmując działania ograniczające jakąś grupę mikroorganizmów wpływamy także na rozwój innych grup.
O związkach węgla w glebie
O cechach gleby decydują przede wszystkim związki węgla, wchodzące głównie w skład materii organicznej determinując jej fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości i decydując o jej żyzności i urodzajności. Ocenia się, że od początku użytkowania rolniczego gleb przez człowieka, czyli od około 10 000 lat, większość uprawianych gleb straciła 50 – 75% węgla, czyli od 30 do 60 ton z hektara, który przeszedł do atmosfery w formie dwutlenku węgla lub metanu. Straty węgla z gleb nastąpiły głównie z powodu zmeliorowania i osuszenia gleb podmokłych, wykonywania orki i pozostawiania gleby nie przykrytej przez rośliny, spalania lub wynoszenia z pól resztek plonu głównego i innych resztek upraw. W ostatnich dziesięcioleciach degradacja gleb jest wynikiem niezrównoważonej gospodarki materią organiczną gleby (sprzedaż słomy, brak stosowania obornika, nawozów zielonych), uprawy monokultur oraz degradacji gleb w wyniku erozji. Szacuje się, że sama uprawa orkowa może powodować straty nawet do 2 ton węgla z hektara rocznie. Aby to zrównoważyć należałoby dostarczyć glebie 8 do 10 ton węgla w formie związków organicznych. Według obliczeń statystycznych obecnie z każdego hektara użytków rolnych efektywnie tracimy rocznie średnio 0,53 tony glebowej materii organicznej, co wymagałoby zrównoważenia nawożeniem 6 tonami obornika. Z powodu utraty węgla z gleby, większość gleb użytkowanych rolniczo charakteryzuje się zasobnością węgla niższą niż ich potencjał ekologiczny. Wskazuje to na potencjalną możliwość przechwycenia przez gleby utraconego węgla i zwiększania zasobów materii organicznej w glebie. Szacuje się, że poprzez wdrożenie odpowiednich praktyk rolniczych można, wiążąc w glebie, zrównoważyć około 15% emisji gazów cieplarnianych produkowanych przez człowieka.
Praktyki zwiększające zawartość substancji organicznej
W celu zwiększania zawartości substancji organicznej w glebach rekomenduje się szereg praktyk rolniczych ukierunkowanych na ograniczenie strat węgla z gleby, a nawet powtórne jego przechwytywanie z atmosfery do gleby. Do praktyk rolniczych, które przyczyniają się do tego zalicza się:
- systemy uprawy bezorkowej ze stosowaniem mulczowania,
- włączenie do zmianowania roślin przeznaczanych na przyoranie,
- maksymalizacja czasu pokrycia gleby roślinami lub ich pozostałościami,
- utrzymywanie dodatniego bilansu wnoszonych do gleby składników odżywczych,
- wykorzystanie w uprawie odchodów zwierząt lub innych substancji organicznych, np. resztek pozbiorowych,
- przekształcenie gruntów słabych rolniczo w uprawy wieloletnie oraz rekultywację gleb zdegradowanych i podmokłych poprzez wzbogacenie ich w substancję organiczną.
Autor: Polskie Stowarzyszenie Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności
Więcej informacji na stronie: ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE