Podstawy zrównoważonego rolnictwa

Co to jest rolnictwo zrównoważone?

Rolnictwo zrównoważone to wszelkie działania ograniczające wpływ rolnictwa na środowisko, umożliwiające bardziej efektywne i przyjazne dla środowiska wykorzystanie zasobów, np. gleby, ziemi, wody, maszyn, środków ochrony roślin, nasion, nawozów czy energii, przy zachowaniu opłacalności produkcji rolniczej i jej akceptacji społecznej.

 

Koncepcja, która odpowiada na potrzeby współczesnego świata
Kurczące się zasoby naturalne Ziemi, postępujące, dotkliwe zmiany klimatyczne i perspektywa konieczności wyżywienia kolejnych 2 mld ludzi w 2050 roku przy ograniczonym dostępie do wody oraz gruntów uprawnych, to najważniejsze wyzwania dla współczesnego rolnictwa. Już teraz wymagają one zdecydowanych i skutecznych rozwiązań, które pozwolą łączyć efekt poprawy wydajności oraz jakości produkcji rolniczej z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych. Rolnictwo zrównoważone w pełni odpowiada na te globalne wyzwania, stanowiąc realną perspektywę wobec konwencjonalnego sposobu zarządzania, który przestaje się sprawdzać.

 

Koncepcja, która pozwala na długofalowy rozwój gospodarstwa
Model zrównoważonego zarządzania gospodarstwem rolnym nie gwarantuje wzrostu zysku tu i teraz, ale pozwala osiągnąć stabilność ekonomiczną działalności rolniczej w dłuższym okresie czasu. To niezwykle ważne z punktu widzenia jej odporności na wszelkie kryzysy dotykające zarówno lokalną, jak i globalną gospodarkę. Zrównoważone praktyki rolnicze pozwalają efektywniej korzystać ze środków produkcji oraz lepiej chronić środowisko i otoczenie, w którym gospodarstwo funkcjonuje. Wskazują one również na konieczność współpracy rolnika ze społecznością lokalną, unikanie konfliktów z mieszkańcami wsi oraz zaangażowanie w ich potrzeby. Społecznie odpowiedzialny biznes rolniczy, działający w sposób etyczny oraz chroniący środowisko i zdrowie ludzi, zyskuje zaufanie społeczne. Zaufanie to z kolei jest kluczem do stabilności finansowej i długofalowego rozwoju gospodarstwa rolnego.

 

fot. Darek Golik dla projektu Energia Dla Wsi

 

Korzyści ze stosowania zrównoważonego rolnictwa:

• optymalizacja nakładów na produkcję rolniczą,
• zapewnienie długoterminowej stabilności finansowej gospodarstwa,
• ograniczenie wpływu rolnictwa na środowisko,
• zwiększenie społecznej akceptacji rolnictwa,
• zbudowanie przewagi konkurencyjnej gospodarstwa,
• uzyskanie większego wsparcia finansowego w ramach WPR UE,
• poprawa żyzności i produktywności gleb gospodarstwa,
• zapewnienie dobrostanu zwierząt.

 

Ważne praktyki

1. Zapewnienie stabilności finansowej gospodarstwa – zrównoważone może być jedynie gospodarstwo, które jest trwałe i mające możliwości rozwojowe. Aby tak było, gospodarstwo musi być stabilne finansowo, zarządzane zgodnie z przemyślanym planem biznesowym.
2. Optymalny dobór roślin uprawnych i prawidłowy siew – zróżnicowanie warunków klimatyczno-glebowych wymaga przemyślanego doboru gatunków i odmian uprawianych roślin, szczegółowej wiedzy o uwarunkowaniach uprawowych i ochroniarskich, w celu optymalizacji efektu produkcyjnego.
3. Zmianowanie upraw dla wzmocnienia bioróżnorodności w glebie – zadaniem każdego rolnika jest takie planowanie upraw, aby w kolejnych latach na polu uprawiane były inne gatunki roślin, w sposób wzbogacający glebę, podnoszący jej żyzność i potencjał bioróżnorodności. Wpływa to pozytywnie na opłacalność produkcji i pozwala na rozwój gospodarstwa.
4. Budowa żyzności gleby przez wzrost zawartości próchnicy – zrównoważenie w produkcji polowej opiera się na własnej żyzności gleby, jedynie wspieranej nawozami. Żyzność można budować zwiększając w glebie zawartość próchnicy, będącej jednocześnie magazynem wody. W efekcie gospodarstwo produkuje więcej i taniej, będąc mniej wrażliwe na niekorzystne zjawiska pogodowe.
5. Nawożenie roślin w oparciu o bilans nawozowy – nawożenie upraw powinno jedynie uzupełnić składniki pokarmowe obecne w glebie, odpowiednio do potrzeb roślin. Składniki dostarczone w nawozach muszą równoważyć z nadwyżką pobrane wraz z plonami roślin, pamiętając także o stratach wynikających z naturalnych procesów przebiegających w glebie. Podstawą bilansu nawozowego jest konieczna wiedza o rzeczywistej zasobności gleb, potrzebach roślin i stosowanych nawozach.
6. Przestrzeganie zasad integrowanej ochrony roślin – najlepsze efekty ochrony przy najniższych kosztach daje integrowanie różnych metod ochrony: mechanicznych, fizycznych, biologicznych, hodowlanych oraz chemicznych przewidzianych do stosowania w wypadku nieskuteczności poprzednich. Wykorzystując wiedzę o szkodliwych organizmach i o roślinach uprawnych można w odpowiednich terminach podejmować różnorodne działania pozwalające na ich zwalczenie lub ograniczenie szkodliwości. Pomocne tu mogą być także coraz liczniejsze rozwiązania cyfrowe dostępne dla rolników, mocno wspierające integrowaną ochronę roślin. Wdrażając te zasady optymalizuje się stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz efekt finansowy ochrony roślin.
7. Efektywne wykorzystanie zasobów wodnych – celem działań powinno być optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów wody, zarówno glebowej, jak i z nawadniania. Racjonalne jej wykorzystanie pozwoli na zapewnienie stabilności i trwałości produkcji rolniczej, szczególnie w kontekście zmian klimatycznych. Rolnik powinien oszczędnie gospodarować wodą, możliwie zwiększać retencyjność wodną gleb i na bieżąco monitorować jej potrzeby oraz zużycie.
8. Możliwie długie utrzymanie gleby pod okrywą roślinną – erozja gleby jest zjawiskiem bardzo szkodliwym spowodowanym działaniem wody, wiatru, ale może być także wynikiem nieodpowiednich działań człowieka. Uprawa roślin o bogatym systemie korzeniowym, dobrze okrywających glebę – podobnie jak i pozostawianie gleby pokrytej resztkami pozbiorowymi – zapobiega zjawisku erozji. Uprawa bezorkowa, podobnie jak i płodozmiany przeciwerozyjne, mogą skutecznie ograniczać erozję gleby.
9. Wspieranie bioróżnorodności w gospodarstwie i jego otoczeniu – bioróżnorodność przyczynia się do obniżenia nakładów i zwiększenia efektu produkcyjnego. Na polach częściowo ją ograniczamy, aby uzyskać plon, więc konieczne jest jej dodatkowe wsparcie, poza ich terenem.
10. Zapewnienie dobrostanu zwierząt – efekt produkcyjny i finansowy gospodarstwa posiadającego zwierzęta zależy od ich stanu zdrowotnego i warunków utrzymania. Tylko zdrowe zwierzęta utrzymywane we właściwy sposób dadzą dużą produkcję o dobrej jakości.
11. Korzystanie z systemu uprawy bezorkowej – uprawa bezorkowa stanowi alternatywę dla uprawy tradycyjnej, wykluczając nadmierne przemieszczanie i natlenienie gleby. Zabiegi ograniczają się przeważnie do spulchniania gleby i mieszania jej powierzchni, bez jej odwracania. Resztę pracy wykonują dżdżownice i inne organizmy glebowe, które budują korytarze w glebie, a przez to poprawiają jej żyzność, wspomagają jej wietrzenie, a także przetwarzają pozostałości pozbiorowe.
12. Dążenie do redukcji emisji gazów cieplarnianych – rolnictwo emituje szereg gazów cieplarnianych (np. CO₂, CH₄, NH₃, NO_X), co należy minimalizować przez precyzyjne użytkowanie maszyn i urządzeń, dobrą gospodarkę paliwami, nawozami organicznymi, pozostałościami pozbiorowymi, optymalizację warunków chowu zwierząt oraz siew roślin okrywowych, np. jako międzyplony, pozwalających na lepsze pochłanianie CO₂.
13. Prawidłowe zarządzanie odpadami – odpady poprodukcyjne powstające w gospodarstwie powinny być maksymalnie wykorzystane do dalszej produkcji, oprócz odpadów komunalnych i odpadów niebezpiecznych dla ludzi i środowiska, których utylizacja jest określona przepisami prawa.
14. Przestrzeganie przepisów prawa – jest warunkiem podstawowym każdej zrównoważonej produkcji rolniczej, która musi się odbywać w poszanowaniu do obowiązującego prawa i w jego granicach.
15. Dbanie o pracowników, ich prawa i bezpieczeństwo w gospodarstwie – konsekwentne przestrzeganie praw pracowników oraz dbałość o warunki pracy są gwarancją jakości wykonanej pracy, prawidłowego użytkowania sprzętu i niskiej wypadkowości – wszystkie te elementy wpływają na poprawę opłacalności produkcji i wynik finansowy gospodarstwa. Wiedza o zagrożeniach, prawidłowa ocena ryzyka, jakie może się pojawić się podczas pracy w gospodarstwie rolnym prowadzi do wzrostu bezpieczeństwa pracy. Zmiany technologii i wyposażenia technicznego wymagają wiedzy o nowych zagrożeniach. Szkolenia z BHP są koniecznym elementem pracy w rolnictwie, nie mniej ważnym niż okresowe przeglądy sprzętu rolniczego.
16. Podejmowanie działań dla społecznej akceptacji rolnictwa – rolnictwo zrównoważone jest także odpowiedzią na oczekiwanie społeczne, by produkcja rolnicza była bardziej przyjazna dla środowiska.

 

Autor: Polskie Stowarzyszenie Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności

Więcej informacji na stronie: ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE