ESG (ang. Environmental, Social and Corporate Governance) to termin jeszcze nie wszystkim znany, a jak się okazuje nabiera on coraz większego znaczenia także w rolnictwie.
ESG obejmuje wymogi, które muszą spełnić przedsiębiorstwa każdej z branży gospodarki narodowej. Należą do nich wymogi środowiskowe – dotyczące zaangażowania firmy w ochronę środowiska i zrównoważony rozwój, a także zaangażowanie społeczne – odnoszące się do relacji firmy z otoczeniem i oddziaływania na pracowników, klientów czy społeczność lokalną i korporacyjne obejmujące system kontroli i procedur mających zapewnić prawidłowe zarządzanie przedsiębiorstwem.
Celem ESG jest zapewnienie wszystkim grupom społecznym możliwie wysokiego, zrównoważonego poziomu życia oraz promowanie zrównoważonych wzorców konsumpcji i produkcji przyjaznych środowisku naturalnemu. Stąd też Unia Europejska przyjęła szereg regulacji prawnych obligujących firmy wszystkich sektorów gospodarki narodowej do właściwego postępowania zgodnie z zasadami ESG. Narzędziem respektującym od firm odpowiednie działania jest obowiązek raportowania ESG.
Zgodnie z Dyrektywą unijną CSRD (ang. Corporate Sustainability Reporting Directive) obowiązek raportowania ESG na początku 2024 r. obejmie największych graczy giełdowych, od 2026 r. wszystkie duże spółki zatrudniające powyżej 250 pracowników, a w kolejnym roku giełdowe MŚP.
Uwaga: Przyjęcie praktyk ESG będzie obligatoryjne również w rolnictwie.
Co to jest ESG i dlaczego jest takie ważne w rolnictwie?
Odpowiednie działania na rzecz poprawy stanu środowiska naturalnego, odpowiedzialność przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo oraz ład korporacyjny podyktowane są zmianami klimatycznymi jak i przemianami jakie mają miejsce na świecie w aspekcie politycznym, gospodarczym i społecznym.
Nie bez znaczenia jest wzrost świadomości w społeczeństwach, które domagają się działań ze strony władz jak i przedsiębiorstw na rzecz zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne, zapewnienia bezpiecznej i zdrowej żywności, przestrzegania praw człowieka oraz zasad BHP w miejscu pracy, przeciwdziałaniu korupcji, etyki w biznesie , ochrony prywatności i bezpieczeństwa danych.
Z pewnością bardzo istotny jest czynnik środowiskowy, który dotyczy tego w jaki sposób firma korzysta z zasobów odnawialnych i nieodnawialnych. Czynnik ten dotyczy również rodzaju i ilości zużytej energii, emisji gazów cieplarnianych, wykorzystaniu surowców, wytwarzanych odpadów i sposobów ich utylizacji jak i bioróżnorodności. Czynnik środowiskowy jest o tyle ważny że z jednej strony przedsiębiorstwa wpływają na środowisko naturalne z drugiej zaś zmiany klimatyczne mają wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw niektórych branż np. tych korzystających z zasobów wody do produkcji czy użytkujących grunty.
Ponadto Unia Europejska w zakresie klimatycznym stawia sobie szczególnie ambitne cele. Zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu obszar UE ma być neutralny klimatycznie do 2050 r. W związku z tym celem przedsiębiorstw ma być przeciwdziałanie zmianom klimatu, ochrona bioróżnorodności oraz racjonalna gospodarka wodna i gospodarka odpadami. Takie działania i ich efekty maja być raportowane.
Raportowanie z zakresu czynników społecznych mają wykazać jak firmy i działalność biznesowa wpływają na otoczenie społeczne – pracowników, klientów, dostawców oraz społeczność lokalną. Działania te wiążą się z takimi celami Unii Europejskiej jak zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego, walka z dyskryminacją, równość płci oraz kwestie zabezpieczenia społecznego.
Ład korporacyjny jako trzeci czynniki ESG obejmuje zagadnienia dotyczące relacji z inwestorami jak i jakość zarządzania. Firmy realizujące kryteria ESG w tym obszarze powinny wyróżniać się etycznie ukształtowanym systemem wynagrodzeń, realizacją zasadę równości płci, cechować się właściwą kulturą zarządzania, przestrzegać przepisów prawa i uwzględniać potrzeby zewnętrznych interesariuszy w tym inwestorów.
Czynniki ESG odgrywać będą istotne znaczenie w budowaniu długofalowej wartości firmy. Jedną z korzyści może być wzrost przychodów ze sprzedaży zrównoważonych produktów i usług na które popyt stopniowo wzrasta wraz ze społeczną świadomością znaczenia zrównoważonego rozwoju. Firmy kojarzone choćby z zachowaniem ekologicznym mają po prostu większe szanse na pozyskiwanie nowych klientów.
Działania w ramach ESG mogą przełożyć się na optymalizację kosztów np. redukcja zapotrzebowania na wodę i energię. Firmy produkcyjne mogą osiągnąć również minimalizację strat materiałowych.
Przejrzystość sprawozdawczości finansowej, respektowanie praw udziałowców zwiększa wiarygodność przedsiębiorstwa. Jest to z pewnością cecha firmy na którą baczną uwagę zwracają inwestorzy oraz instytucje finansowe.
Wprowadzanie i rozwijanie strategii ESG może więc okazać się niełatwe, czasochłonne, a przy tym generować koszty związanie z wdrażaniem nowych praktyk i rozwiązań. Jednakże opóźnienia we wprowadzeniu standardów ESG mogą się zakończyć problemami natury prawnej, spadkiem reputacji i zmniejszeniem poziomu konkurencyjności przedsiębiorstwa.
Znaczenie ESG w rolnictwie
Rolnictwo jako najstarszy i ważny sektor gospodarki, który ma wpływ na środowisko naturalne i społeczeństwo. Nieodpowiednie stosowanie pestycydów, nawozów i innych substancji w rolnictwie ma negatywny wpływ na glebę, wodę i powietrze a tym samym na zdrowie ludzi. Ponadto rolnictwo i przemysł spożywczy są znacznymi beneficjentami wody, której zasoby są ograniczone.
Jak wynika z analiz Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) blisko 30 procent emisji gazów cieplarnianych spowodowanych przez człowieka pochodzi z przemysłu spożywczego i rolnictwa. Jako główne przyczyny wysokiego śladu węglowego w tych sektorach wymienia się wylesianie, odchody zwierzęce oraz zużycie energii pochodzącej z paliw kopalnych. Poza wymienionymi już znacznym zużyciem wody, zanieczyszczeniem gleby i wody pestycydami i nawozami do szkodliwych skutków światowych systemów żywnościowych należą: degradacja gleby, erozja gleby, degradacja siedlisk przyrodniczych, utrata różnorodności przyrodniczej.
Z tego powodu system produkcji żywności wymaga przebudowy. Przejście na zrównoważony system produkcji żywności jest wywołane przez kilka wpływowych czynników, takich jak zachowania konsumentów, postawy inwestorów, zmiany w systemach politycznych, rozwiązania rynkowe i przełomowe wydarzenia na świecie.
Odpowiedzią na te czynniki są regulacje prawne obligujące firmy do działań proekologicznych. Regulacje te dotyczą również sektora rolnego. Obowiązek raportowania ESG przez duże organizacje nie oznacza że mniejsze firmy rolnicze czy gospodarstwa rolne będą zwolnione przez pewien czas od praktyk ESG. Gospodarstwa rolne będące dostawcami dla firm z branży spożywczej już zobligowanych do raportowania ESG również będą musiały się wykazać wdrożeniem technologii i praktyk wpisujących się w produkcję zrównoważoną. Ważny też będzie dobrostan zwierząt mający również aspekt społeczny. Gospodarstwa przestrzegające praktyk dobrostanu zwierząt będą zarazem kreowały swój pozytywny wizerunek zarówno względem firm skupujących zwierzynę lub produkty pochodzące z chowu zwierząt jak i względem konsumentów.
Aspekt społeczny ESG związany z rolnictwem koncentruje się na wpływie praktyk rolniczych na społeczeństwo. Niezbędne jest zapewnienie sprawiedliwego traktowania pracowników w sektorze rolnictwa, poszanowania ich praw oraz zapewnienia bezpieczeństwa pracy. Przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolne odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu ludziom dostępu do bezpiecznej i zdrowej żywności. Stąd też pod tym względem będą monitorowane przez współpracujące z nimi firmy już zobowiązane do raportowania ESG.
Rola śladu węglowego produktów spożywczych dla ESG
Jednym z najbardziej istotnych parametrów określających wartość inicjatyw i działań firm zarówno dla komponentu „E” (środowiskowego), jak i dla komponentu „S” (społecznego) ESG stanowi tak zwany „ślad węglowy”. Ślad węglowy jest jednostką miary pozwalającą ocenić intensywność emisji gazów cieplarnianych, które można powiązać z produktem lub szeregiem czynności niezbędnych do stworzenia usługi.
Gazy cieplarniane uwzględnione w tej ocenie obejmują dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4), podtlenek azotu (N2O), wodorofluorowęglowodory (HFC), perfluorowęglowodory (PFC) i sześciofluorek siarki (SF6). Rygorystyczna kontrola i monitorowanie śladu węglowego produktów i usług są podstawą pozwalającą ograniczać negatywny wpływ firm na środowisko.
Podmioty objęte obowiązkiem raportowania ESG w tym przedsiębiorstwa przetwórcze skupujące bezpośrednio od producenta pierwotnego surowce (np. płody rolne z gospodarstwa rolnego) muszą w swoim sprawozdaniu wykazać dane dotyczące emisji CO2 nie tylko z działalności własnej, ale również emisje agregowane w całym łańcuchu dostaw. W wyniku tego zakres raportowania obejmie podwykonawców a dokładnie mówiąc emisje dostawców, dostarczających surowce.
Stąd też nie obojętna dla dużych przedsiębiorstw przetwórczych czy sieci handlowych będzie emisyjność nawet niewielkich gospodarstw rolnych czy przetwórców nie objętych obowiązkiem raportowania. Może to w konsekwencji doprowadzić do rezygnacji ze współpracy z dostawcami, którzy nie są w stanie wykazać swojego śladu węglowego.
Rozwiązania z zakresu nowoczesnego rolnictwa a ESG
Fundamentalną rolę w osiągnięciu celów ESG odgrywają rozwiązania cyfrowe, które umożliwiają pozyskiwanie danych z procesów produkcyjnych, środowiska w jakim funkcjonuje firma oraz jej otoczenia. Dzięki rozwiązaniom cyfrowym szereg aspektów funkcjonowania firm a w rolnictwie głownie gospodarstw rolnych jest mierzalnych. Cyfrowe rozwiązania pozwalają przewidywać różnego rodzaju ryzyka i zagrożenia związane z funkcjonowaniem firmy.
Do rozwiązań cyfrowych jakie wspomagają osiągnięcie zrównoważonej produkcji w przedsiębiorstwach i gospodarstwach rolnych zalicza się:
- Rolnictwo precyzyjne – technologie satelitarne pozwalają minimalizować zużycie nawozów i pestycydów poprzez aplikację odpowiednich dawek dopasowanych do potrzeb roślin.
- Inteligentne nawadnianie - inteligentne systemy nawadniające wykorzystujące różnego rodzaju czujniki i dane umożliwiają aplikowanie odpowiedniej ilości wody w uprawach we właściwym czasie. Pozwala to zmniejszyć zużycie wody i zwiększyć plonowanie upraw.
- Drony - drony mogą być wykorzystywane do monitorowania upraw w tym do wykrywania chorób lub szkodników. Drony mogą być również wykorzystywane do lokalnej aplikacji pestycydów i nawozów.
- Bioinżynieria i biotechnologia - technologie te mogą pomóc w tworzeniu odmian upraw, które są bardziej odporne na choroby, szkodniki i ekstremalne warunki pogodowe. Tym samym technologie te pomagają zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe w warunkach zmian klimatycznych.
- Big Data i sztuczna inteligencja (AI) - Analiza danych może pomóc rolnikom w podejmowaniu bardziej świadomych i trafnych decyzji. Sztuczna inteligencja może być wykorzystywana do przewidywania plonów, optymalizacji wykorzystania zasobów i wykrywania problemów, takich jak choroby lub szkodniki.
- Rolnictwo wertykalne i hydroponika: Farmy wertykalne umożliwiają produkcję żywności na obszarach miejskich jak i na obszarach o nieurodzajnych glebach. Tego typu farmy zmniejszają zapotrzebowanie na grunty rolne. Wyróżnia je również niskie zużycie wody i pestycydów.
- Technologie monitorowania środowiska: Różnego rodzaju czujniki, satelity i inne technologie monitorowania środowiska mogą pomóc w monitorowaniu wpływu praktyk rolniczych na środowisko naturalne.
Istotną rolę w raportowaniu ESG odegrają Internet Rzeczy i systemy informatyczne (m.in. MES, ERP) pozwalające uzyskać wgląd w kluczowe wskaźniki wydajności przedsiębiorstwa (ang. KPI - key performance indicators). W przypadku gospodarstw rolnych dedykowane do nich systemy MES i ERP mogą zawierać dane dotyczące zużycia środków do produkcji (paliwo, nawozy, pestycydy), wody i energii na podstawie czego możliwe będzie obliczanie śladu węglowego. Dzięki takim rozwiązaniom rolnicy dysponują zasobami danych historycznych potwierdzającymi przestrzeganie zasad zrównoważonej produkcji.
Rozwiązania Internetu Rzeczy takie jak różnego rodzaju czujniki umieszczone na polach, w glebie, budynkach inwentarskich czy na zwierzętach stanowią istotne źródło danych pozyskiwanych na bieżąco na podstawie których rolnicy mogą podejmować decyzje by optymalizować zużycie środków do produkcji jak i minimalizować negatywne skutki niepożądanych zjawisk przyrodniczych. Ponadto podłączone do Internetu czujniki dostarczają danych do wspomnianych systemów informatycznych.
Podsumowanie
Przyjęte przez Unię Europejską regulacje prawne nakładają na firmy obowiązek przestrzegania zasad zrównoważonego rozwoju oraz składania corocznych raportów ESG. W pierwszej kolejności obowiązek raportowania ESG obejmie duże spółki a w dalszych latach mniejsze przedsiębiorstwa. Do przestrzegania zasad ESG zobowiązane będą również firmy reprezentujące sektor rolno – spożywczy.
Wszakże gospodarstwa rolne jak na razie nie są włączone do obowiązku raportowania ESG jednakże część z nich jest dostawcami płodów rolnych do podmiotów, które temu obowiązkowi będą podlegać. Stąd też podmioty te na potrzeby własnych raportów będą potrzebowały informacji od gospodarstw na temat ich działań w zakresie zrównoważonej produkcji. Przede wszystkim znaczenia będą nabierały informacje umożliwiające obliczenie tzw. śladu węglowego.
Przedsiębiorstwa branży spożywczej chcąc oferować produkty żywnościowe spełniające wymagania produkcji zrównoważonej będą obligować swoich dostawców (gospodarstwa rolne) do wdrażania odpowiednich praktyk rolniczych i dokumentowania wszelakich czynności związanych z ich przestrzeganiem.
Bardzo pomocne dla wdrażania praktyk zrównoważonej produkcji w gospodarstwach rolnych okazują się rozwiązania techniczne i technologie wpisujące się w koncepcję Rolnictwa 4.0. Rozwiązania te umożliwiają monitorowanie przebiegu produkcji rolnej oraz dokumentowanie danych dotyczących wykonywanych czynności, zużytych środków do produkcji oraz kosztów i przychodów. Koncepcja Rolnictwa 4.0 oferuje także rozwiązania umożliwiające dopasowanie ilości nawozów, pestycydów oraz wody do potrzeb roślin. W produkcji zwierzęcej Rolnictwo 4.0 dostarcza rozwiązań poprawiających dobrostan zwierząt oraz optymalizujących zużycie pasz i energii.
autorzy:
mgr Rafał Czaja - Stowarzyszenie im. Prof. Żmijewskiego
dr inż. Jacek Skudlarski - Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, ekspert energiadlawsi.pl