Przyszłość rolnictwa w UE, rolnictwo w dobie zmian klimatycznych, postęp technologiczny w rolnictwie oraz bezpieczeństwo żywnościowe to główne ale nie jedyne tematy IV Kongresu Nauk Rolniczych, który odbył się w dniach 10-11 września 2025 r. w Puławach na który przybyło blisko 500 uczestników.
Wśród zaproszonych gości był nasz ekspert dr inż. Jacek Skudlarski z SGGW w Warszawie, który wysłuchał wielu referatów i debat. Poniżej relacja naszego eksperta z tego wydarzenia.
Inicjatorem IV kongresu Nauk Rolniczych oraz jednostką sprawującą nadzór nad wydarzeniem jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Za organizację Kongresu odpowiedzialny był Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, we współpracy z Państwowym Instytutem Weterynaryjnym – Państwowym Instytutem Badawczym. Kongres Nauk Rolniczych został zapoczątkowany w 2009 roku i od tego czasu odbywa się cyklicznie. To ważne forum gromadzi ekspertów, naukowców, przedstawicieli administracji państwowej oraz praktyków sektora rolnego.
W tegorocznej edycji Kongresu udział wzięli wiceminister rolnictwa Adam Nowak, były minister rolnictwa Czesław Siekierski oraz wiceminister Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. dr hab. Maria Mrówczyńska. W swoim wystąpieniu pan Nowak zwrócił uwagę na wymianę pokoleń w rolnictwie, modernizację gospodarstw, wspieranie innowacyjności i cyfryzacji gospodarstw rolnych
Stąd ważne aby wsparcie rolników, zarówno to w formie płatności bezpośrednich, jak i pieniądze na wsparcie dla młodych rolników, były nie mniejsze niż obecnie ma to miejsce w WPR.
Program Sesji Plenarnej obejmował trzy referaty oraz debatę. Pierwszy referat pt. „Przyszłość rolnictwa w UE – zrównoważony rozwój w aspekcie zmieniających się uwarunkowań geopolitycznych” wygłosił prof. dr hab. Walenty Poczta - pracownik Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Prof. Walenty Poczta wskazał na potrzebę reformy struktury wsparcia dla rolnictwa w UE, aby zwiększyć rentowność i konkurencyjność sektora, ponieważ obecny system wsparcia często nie pozwala na pełne wykorzystanie potencjału gospodarstw, zwłaszcza ekologicznych. Kluczowe w opinii Profesora jest też zwiększenie dochodów rolników, co ma być osiągnięte poprzez innowacje, wsparcie wymiany pokoleniowej oraz rozwiązanie problemu z rynkami zbytu i przetwórstwem.
Kolejny referat w sesji plenarnej pt. „Kształt Polityki Rolnej Unii Europejskiej po 2027 r.” wygłosił dr inż. Bogdan Pomianek z Departament Wspólnej Polityki Rolnej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Doktor Pomianek podkreślił że jednym z priorytetów UE w wizji europejskiego rolnictwa jest bezpieczeństwo żywnościowe jednakże wymaga ono adekwatnego finansowania co nie jest bez znaczenia w aspekcie nowych ram finansowych UE na lata 2028 -2034.
W sesji plenarnej odbył się panel dyskusyjny w której udział wzięli: Adam Nowak, wiceminister Rolnictwa i Rozwoju Wsi; dr Czesław Siekierski, Poseł RP; Martin Kováč, Climate Club, National Trust in Slovakia; dr hab. Andrzej Borusiewicz, ARiMR; prof. dr hab. Walenty Poczta, UP Poznań; dr Bogdan Pomianek, MRiRW.
W dyskusji poruszono znaczenie dostosowania produkcji rolnej do zmian klimatycznych. W tym celu przydatne okazują się innowacyjne rozwiązania w tym technologie cyfrowe. Rozwój technologii cyfrowych w gospodarstwach rolnych wiąże się również z zapewnieniem cyberbezpieczeństwa.
Uczestniczący w debacie profesor Poczta podkreślił znaczenie rachunkowości w gospodarstwach rolnych, która usprawniłaby kwestie finansowe w gospodarstwie a szczególnie stała się źródłem informacji odnośnie opłacalności produkcji w gospodarstwie.
Problemem na który zwrócono również uwagę jest wymiana pokoleniowa a dokładnie jej mała skala zarówno w gospodarstwach rolnych jak i rolniczym środowisku naukowym.
Podczas debaty zwrócono uwagę na potrzebę współpracy rolników w zakresie produkcji i sprzedaży płodów rolnych jak również budowanie lokalnych rynków.
Po sesji plenarnej odbyło się pięć sesji panelowych. Jedna z nich dotyczyła oddziaływania rolnictwa na środowisko. Podczas tej sesji poruszono kwestię zdrowia gleby w funkcji świadczenia usług systemowych. Wygłaszający na ten temat referat dr hab. Grzegorz Siebielec z IUNG-PIB podkreślił znaczenie próchnicy w glebie. Badania prowadzone prze IUNG potwierdzają, że większość gleb w Polsce jest uboga w próchnicę. Średnia zawartość dla materii organicznej dla kraju wynosi 2,2%, gdzie zakres wartości waha się od 0,62% do 6,62%. Nawet niewielka zawartości próchnicy w glebie istotnie wpływa na poprawę żyzności i jej produktywność. Nie tylko poprawia jej strukturę, ale zapobiega erozji. Wpływa również na aktywność biologiczną gleby poprzez wzrost i namnażanie pożytecznych mikroorganizmów.
Prelegent podkreślił znaczenie działań na rzecz zwiększenia zawartości próchnicy w glebie jak np. stosowanie uprawy bezorkowej, roślin poplonowych, okrywy roślinnej gleby.
W tej sesji mowa była również o suszy w Polsce i skutkach zmian klimatycznych. Referat na ten temat wygłosił dr hab. Jerzy Kozyra z IUNG -PIB, który wskazał, że susza w tym roku jest wyjątkowa i bardzo nietypowa. „Nie mieliśmy tak dużych fal upałów jak w poprzednich latach. Natomiast mieliśmy bardzo dużą suszę zimową i w dalszym ciągu obserwujemy suszę glebową” Pan Profesor podkreślił, że opady nie dotarły do głębszych warstw gleby i nie zasilają rzek. „Ten efekt będzie się nasilał, będzie bardzo trudno zabezpieczyć zasoby wodne, ponieważ nie ma zim, nie ma pokrywy śnieżnej”.
Prelegent przedstawił również możliwe rozwiązania związane z zarządzaniem w warunkach suszy. Z możliwych rozwiązań jakie są dostępne Pan Profesor wymienił dopłaty do wznowienia produkcji i dopłaty do ubezpieczeń. Na obecny są utrudnione lub nawet niemożliwe takie dostosowanie do zmieniających się warunków klimatycznych systemów upraw oraz hodowli zwierząt. Nie wdrożone są jeszcze systemy wczesnego ostrzegania o suszy i zjawiskach ekstremalnych. Konieczne jest też planowanie przestrzenne w celu ograniczenia degradacji środowiska.
O zmianach klimatycznych i ich wpływie na rolnictwo mowa była również podczas sesji dotyczącej problemów w produkcji zwierzęcej. O wpływie zmian klimatycznych na zdrowie zwierząt gospodarskich opowiedziała dr hab. Magdalena Larska, Państwowy Instytut Weterynaryjny – PIB. Pani Profesor zwróciła uwagę na wzrost liczebności szkodników zwierząt, którym sprzyja wzrost temperatury. Przykładem są kleszcze jak również komary. Wzrasta również ryzyko pojawienia się w Polsce gatunków owadów inwazyjnych. Oprócz owadów wzrasta ryzyko występowania chorób u zwierząt.
W związku z presją społeczną na hodowców na dobrostan zwierząt znaczenia nabierają regulacje prawne i rozwiązania poprawiające dobrostan zwierząt w gospodarstwach rolnych. Zagadnienia te poruszyła dr inż. Dorota Godyń z Instytutu Zootechniki. Pani Doktor wspomniała o konieczności zmian warunków w jakich zwierzęta przebywają i dopasowania do ich dobrostanu. Jak podkreśliła Pani Doktor „odpowiednie warunki utrzymania cieląt są kluczowym czynnikiem wpływającym na zdrowotność i szeroko rozumiany dobrostan zwierząt. Zapobieganie nadmiernej reakcji stresowej oraz chorobom w pierwszym okresie życia ma kluczowe znaczenie dla ograniczenia upadków i uzyskiwania lepszych przyrostów. Ponadto gorsza odporność, a tym samym dłuższe okresy, w jakich młode zwierzęta dotknięte są chorobą, mogą mieć, jak pokazują badania, znaczący negatywny wpływ na produkcję w późniejszym okresie ich życia”.
Sesja panelowa w której uczestniczył nasz ekspert dotyczyła postępu technologicznego i biologicznego w produkcji roślinnej. W referacie pt. „Metodologia diagnozowania zdrowotności roślin z udziałem SSN i kamer hiperspektralnych” który wygłosiła dr hab. inż. Magdalena Jakubowska z Instytutu Ochrony Roślin - PIB mowa była o wykorzystaniu sztucznej inteligencji dla identyfikacji niepożądanych zjawisk w uprawach i ochronie roślin”. Pani Doktor opowiedziała o projekcie AI4Crop realizowanym w ramach programu INFOSTRATEC, którego celem jest wdrożenie innowacyjnego systemu monitoringu upraw przy użyciu kamer hiper- i multispektralnych oraz sztucznych sieci neuronowych (SSN), który pozwoli na precyzyjne wykrywanie patogenów i stresów roślinnych jeszcze zanim staną się one widoczne gołym okiem. Dzięki temu możliwe będzie ograniczenie stosowania środków ochrony roślin oraz zwiększenie efektywności oprysków.
Duże zainteresowanie w tym panelu wywołał wykład pt. „Nowe techniki genomowe – kiedy odkrycie z Nagrodą Nobla znajdzie się na talerzu Polaka” który wygłosił prof. Michał Kwiatek, zastępca dyrektora ds. naukowych IHAR-PIB w Radzikowie. Nowe techniki genomowe (NGT) rewolucjonizują hodowlę roślin na całym świecie, podczas gdy Europa pozostaje w tyle. Unijne rozporządzenie w tej sprawie wciąż nie zostało przyjęte. Tymczasem wiele krajów nie zwleka i aktywnie angażuje się w rozwój hodowli roślin — od tradycyjnych metod selekcji i krzyżowań po zaawansowaną edycję genomu z wykorzystaniem technologii CRISPR-Cas9. W Europie tego rodzaju działania nadal ograniczają się głównie do badań naukowych.
Jak podkreślił Pan Profesor „największe gospodarki świata, takie jak Stany Zjednoczone, Brazylia czy Chiny, dopuszczają stosowanie tych metod. Oczywiście obowiązują różne regulacje w zależności od kraju, ale w gruncie rzeczy produkty powstałe dzięki NGT funkcjonują na zasadach konwencjonalnej żywności. Natomiast w Unii Europejskiej te metody wciąż nie są jeszcze dopuszczalne”.
Jak podkreślił Prelegent tradycyjna hodowla, oparta na selekcji w warunkach polowych, przestaje być wystarczająca, zwłaszcza w obliczu konkurencji ze strony światowych gigantów. Polscy naukowcy starają się nadążać, pracując nad nowymi odmianami roślin odpornymi m.in. na suszę. Jednak zmieniający się klimat staje się coraz bardziej wymagającym przeciwnikiem, zmuszając do poszukiwania nowoczesnych rozwiązań.
W panelu dotyczącym postępu technologicznego mowa była również o rolnictwie precyzyjnym. W referacie zatytułowanym „Wykorzystanie narzędzi rolnictwa precyzyjnego i sztucznej inteligencji w ogrodnictwie” dr hab. inż. Paweł Konopacki z Instytutu Ogrodnictwa – PIB podkreślił że w ramach kompetencji Instytutu Ogrodnictwa prowadzone są badania i wdrożenia nowoczesnych opryskiwaczy, sterowanych satelitarnie (GPS), komputerowych systemów nawadniania. Technologie te wpisują się w obszar rolnictwa precyzyjnego. W swojej prezentacji pan Doktor mówił o autonomicznych maszynach do zbioru jabłek oraz ich potencjale w zastępowaniu pracy ludzkich rąk. Prelegent podkreślił, że technologia ta dynamicznie się rozwija, budząc duże nadzieje, choć różni producenci podążają własnymi ścieżkami projektowymi. Wiele z tych rozwiązań nadal znajduje się na etapie testów, a dopracowanie wszystkich aspektów działania wymaga jeszcze czasu. Obecnie efektywność zbioru owoców przez maszyny autonomiczne szacuje się na około 80%.
W referacie pt. „Wykorzystanie rolnictwa precyzyjnego i robotyzacji w produkcji nasiennej konopi włóknistych” dr Katarzyna Wielgusz z Instytutu Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – PIB opowiedziała o projekcie autonomicznego robota rolniczego zwiększającego jakość materiału siewnego konopi włóknistej. Opracowane rozwiązanie składa się z robota jezdnego wyposażonego w specjalistyczne ramię oraz zestaw kamer i oprogramowanie wykorzystujące specjalistyczne sieci neuronowe do analizy obrazu w celu wykrywania męskich osobników na polu, a następnie precyzyjnego sterowania ramieniem w celu unieszkodliwienia wykrytego osobnika.
W programie drugiego dnia Kongresu odbył się panel dyskusyjny pt. „Czy możliwe jest pogodzenie w produkcji rolniczej celów ekonomicznych, środowiskowych i społecznych? Panel ten poprowadził prof. dr hab. Mariusz Matyka, IUNG-PIB a uczestniczyli w nim: dr hab. Monika Stanny, prof. IRWiR-PAN; dr hab. Anna Nowak, prof. UP Lublin; prof. dr hab. Artur Zdunek IA-PAN; dr hab. Wawrzyniec Czubak, prof. UP Poznań; dr hab. Mariusz Maciejczak, prof. SGGW; dr hab. inż. Marek Bury, prof. ZU
Jak podkreślono podczas panelu zmienia się demografia na świecie i jej struktura. Wzrost liczebności ludzi powoduje że rolnictwo musi zwiększyć swój potencjał produkcyjny. W dobie rosnących kosztów produkcji i zmian klimatycznych zwiększenie potencjału klimatycznego jest dużym wyzwaniem. W związku z tym rolnictwo potrzebuje wsparcia w postaci technologii, ubezpieczeń i wiedzy, którą dostarczyć mogą nauki rolnicze. Gospodarstwa rolne muszą też dysponować odpowiednimi zasobami finansowymi dzięki którym rolnicy będą mogli wdrażać nowoczesne technologie pozwalające dostosować produkcję rolną do wymagań klimatycznych.
Podczas Kongresu zorganizowano prezentację i degustację wyrobów mięsnych i mlecznych oraz owoców dostępnych w ofercie Rolniczego Zakładu Doświadczalnego IUNG „Kępa” oraz dostarczanych przez lokalnych wytwórców.
