Bariery we wdrażaniu koncepcji Rolnictwa 4.0
Nowoczesne rozwiązania wpisujące się w koncepcję Rolnictwa 4.0 okazują przydatne a nawet i niezbędne w procesie transformacji, którą muszą przejść gospodarstwa rolne by dostosować się przemian polityczno-ekonomiczno-społecznych oraz zmian klimatycznych i wynikających z nich regulacji prawnych. Na stan obecny większość gospodarstw rolnych znajduje się na etapie rolnictwa 2.0.
Przejście rolnictwa na etap 3.0 czy na 4.0 napotyka szereg barier. Jakie to bariery? O tym piszemy poniżej. W tym celu zajrzeliśmy do literatury naukowej w której znajdują się opisy badań mające na celu identyfikację barier utrudniających rozwój Rolnictwa 4.0.
Dużo zależy od rolników
Jak wynika z przeprowadzonych badań istotny wpływ na wdrażanie nowych technologii w tym rozwiązań Rolnictwa 4.0 w gospodarstwach mają sami rolnicy. Nie baz znaczenia jest wiek i wykształcenie rolników jak również wielkość ich gospodarstw. Co ciekawe wspomniane czynniki mogą być siłą napędową dla wdrażania nowoczesnych technologii ale również mogą też stanowić barierę. Jak wynika z dostępnych badań duże znaczenie odgrywa wiek rolników. Jak się okazuje rolnicy w wieku poniżej 50 lat są bardziej skłonni do wdrażania rozwiązań rolnictwa 4.0 niż osoby starsze. U osób starszych może też występować tzw. technofobia czyli obawa czy nawet lęk przed nowymi rozwiązaniami. Starsze osoby mogą nie dostrzegać potencjalnych długoterminowych korzyści finansowych wynikających z nowych technologii lub nie odczuwać potrzeby zmian w związku z przejściem na emeryturę.
Ponadto co warto mieć na uwadze, rolnikom, którzy są osobami starszymi, trudno jest nauczyć się nowych rzeczy lub zmienić swoje nawyki.
W przypadku młodych osób, które można powiedzieć że urodziły się w czasach obecnych technologii a które w przypadku osób starszych jeszcze nie istniały obserwuje się lepsze oswojenie z technologiami i zainteresowanie kolejnymi nowymi.
Jak wynika z dostępnej literatury nie stwierdzono istotnego związku pomiędzy płcią właścicieli gospodarstw rolnych a chęcią wdrażania nowych technologii aczkolwiek w niektórych badaniach stwierdzono większą chęć mężczyzn niż kobiet do zainteresowania się nowymi technologiami.
Wielu badaczy podkreśla wpływ wykształcenia na chęć do wdrażania nowych technologii. Wyższy poziom wykształcenia sprzyja zrozumieniu funkcjonowaniu i znaczenia nowoczesnych rozwiązań. Profesjonalnie wykształceni rolnicy posiadają wiedzę o nowoczesnych technologiach jak i ich wykorzystaniu w produkcji rolnej. Wykszatłceni rolnicy mają tendencję do wykazywania mniejszej zależności od innych rolników (tym bardziej tych sceptycznych w stosunku do nowych technologii) jak również większą skłonność do zdobywania wiedzy o cyfrowych rozwiązaniach z różnych źródeł.
Brak biegłości technologicznej lub niechęć pewnej populacji do korzystania z nowych technologii to kolejny czynnik, który stwarza barierę dla rozwoju koncepcji Rolnictwa 4.0 w gospodarstwach rolnych. Z czynnikiem tym wiążą się również obawy w stosunku do nowych technologii.
Istotną barierą dla rozwoju Rolnictwa 4.0 w gospodarstwach rolnych jest deficyt wiedzy dotyczący nie tylko rozwiązań technicznych i technologii ale również i znaczenia samej koncepcji rolnictwa 4.0. Deficyt ten może być przyczyną obaw odnośnie nowych technologii i niechęci do ich wdrażania. Obawy te jak wykazali niektórzy badacze dotyczą długowieczności technologii i ich zdolności do spełniania pożądanych celów w produkcji rolnej.
Niektórzy badacze wskazują na znaczenie umiejętności menedżerskich rolników jako czynnik wpływający na wdrażanie nowych technologii w rozwiązań cyfrowych. Brak takich umiejętności w opinii badaczy wpływa negatywnie na chęć nabywania innowacyjnych technologii.
Bariery ekonomiczne
Niewątpliwie do istotnych barier rozwoju Rolnictwa 4.0 zalicza się czynniki ekonomiczne. Badacze jako główne przeszkody ekonomiczne w przyjmowaniu technologii cyfrowych podkreślają wydatki na cyfrowe technologie jak i niewystarczającą rentowność produkcji w gospodarstwach rolnych. Odstraszające dla potencjalnych użytkowników cyfrowych technologii mogą być początkowe koszty inwestycyjne, które dla wielu gospodarstw mogą być zaporowe.
Badania naukowe wykazały ścisły związek pomiędzy rocznymi dochodami gospodarstw a inwestycjami w rozwiązania Rolnictwo 4.0. Dochodowe gospodarstwa rolne dysponują mają więcej pieniędzy na inwestycje i mogą lepiej tolerować ryzyko związane z adaptowaniem technologii cyfrowych. Ponadto takim gospodarstwom łatwiej zabezpieczać kredyty na inwestycje. W niektórych badaniach stwierdzono że właściciele dochodowych gospodarstw mają większą świadomość odnośnie znaczenia cyfrowych technologii w funkcjonowaniu gospodarstw rolnych.
Istotną ekonomiczną barierą dla rozwoju Rolnictwa 4.0 na którą uwagę zwrócili badacze jest długoterminowy lub niepewny zwrot z inwestycji w cyfrowe rozwiązania. Jak się okazuje dla wielu rolników potrzebne są dowody potwierdzające zwrot z inwestycji, aby przekonali się oni do przyjęcia nowych technologii.
Ważne znaczenie szczególnie dla mniejszych obszarowo gospodarstw stanowi dostęp do kredytów na zakup cyfrowych rozwiązań. Brak dostępu dofinansowania zakupów cyfrowych technologii w znacznym stopniu utrudnia ich wdrożenie w gospodarstwach rolnych.
Bariery technologiczne
Jak wynika z badań w grupie barier technologicznych istotne znaczenie odgrywa brak lub ograniczony dostęp do Internetu oraz do odpowiedniej infrastruktury cyfrowej. Ważną barierą okazuje się niekompatybilność niektórych cyfrowych rozwiązań z maszynami lub urządzeniami będącymi na wyposażeniu gospodarstwa rolnego. Brak odpowiednich technologii dla określonego kierunku produkcji (np. roboty do zbioru warzyw) też ogranicza rozwój Rolnictwa 4.0.
Jak się okazuje niektórzy rolnicy są niechętni do technologi wymagających znacznego czasu do nauki do ich opanowania. Również niedostateczne wsparcie techniczne i obsługa posprzedażna ze strony producentów cyfrowych rozwiązań mogą zniechęcać rolników do wdrażania cyfrowych technologii.
Bariery instytucjonalne/regulacyjne
Jak wynika z badań w niektórych krajach barierą w rozwoju cyfrowych technologii jest brak odpowiednich ram prawnych czy nawet polityki dotyczącej cyfrowej transformacji rolnictwa. Brak odpowiednich regulacji prawnych utrudnia lub uniemożliwia wdrażanie na terytorium danego kraju określonych rozwiązań technicznych. W Polsce takie utrudnienie dotyczy zastosowania dronów do wykonywania zabiegów ochrony chemicznej. Brakuje też odpowiednich regulacji w zakresie użytkowania autonomicznych maszyn rolniczych.
W niektórych krajach barierą w rozwoju Rolnictwa 4.0 okazują się cła importowe na technologie pochodzące z innych krajów w wyniku czego stają się one droższe i trudniej dostępne dla rolników.
Ograniczony dostęp do wiedzy
Jak się okazuje znaczna barierą jest dostęp do wiedzy. W niektórych badaniach stwierdzono ograniczony dostęp lub brak szkoleń i pokazów praktycznych cyfrowych rozwiązań. Problemem w przyswojeniu wiedzy o Rolnictwie 4.0 są rozproszone źródła informacji o cyfrowych technologiach i brak jednolitej platformy wiedzy zawierającej informacje o cyfrowych rozwiązaniach.
Podsumowanie
Jak wynika z badań przeprowadzonych przez naukowców z różnych krajów, również tych poza europejskich wdrażanie koncepcji Rolnictwa 4.0 napotyka na różne bariery zarówno: ekonomiczne, technologiczne czy instytucjonalne. Bardzo ważne okazują się bariery psychologiczne gdyż w dużej mierze od samych rolników wiele zależy czy będą oni zainteresowani wdrażaniem w swoich gospodarstwach rozwiązań cyfrowych czy też nie.
Literatura, z której skorzystano do napisania publikacji:
- Anonim: Barriers to Industry 4.0 technology adoption in agricultural supply chains: A Fuzzy Delphi-ISM approach https://repository.mdx.ac.uk/download/6840081524cab42963eef1bfadb31a8c58b06b789317716b5d148fd1e34a9705/1360261/Chanchaichujit-Balasubramanian-Shukla-IJQRM_Manuscript_RV2%20%20JC%2024Dec2023.pdf
- Fragomeli R. i in., 2024: Promoting the Transition towards Agriculture 4.0: A Systematic Literature Review on Drivers and Barriers https://www.mdpi.com/2071-1050/16/6/2425
- Ben Ruben R, 2023: Analysis of barriers affecting Industry 4.0 implementation: An interpretive analysis using total interpretive structural modeling (TISM) and Fuzzy MICMAC https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10686847/
- da Silveira, 2023: Farmers' perception of the barriers that hinder the implementation of agriculture 4.0 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0308521X23000616
Autor: dr inż. Jacek Skudlarski, SGGW