W ramach serii artykułów o zrównoważonym rolnictwie prezentujemy artykuł autorstwa Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności dotyczącego roli bioróżnorodności w produkcji rolnej.
Bioróżnorodność i rolnictwo są ze sobą bardzo ściśle powiązane. Przyjazne dla owadów użytki rolne, obfitujące w pokarm i zapewniające miejsce schronienia, wpływają na zwiększoną produkcję żywności. Wiadomo, że im mniejsza intensyfikacja rolnictwa, tym większa różnorodność roślin i zwierząt na polach, co wabi na nie liczne ptaki, owady itd. Jednak intensywna produkcja na określonym obszarze terenu nie może wpływać ograniczająco na różnorodność biologiczną wokół niego.
Można mówić o bioróżnorodności funkcjonalnej dla rolnictwa, gdyż to właśnie ona zapewnia:
- Właściwą strukturę gleby i jej funkcje
- Żyzność gleby i jej produktywność
- Zapylanie roślin
- Siedliska naturalnych wrogów szkodników roślin uprawnych
- Ochronę przed erozją wodną i wietrzną
- Obieg substancji odżywczych w przyrodzie (włącznie z rozkładem odpadów)
- Kontrolę nad prawidłowym obiegiem wody w przyrodzie
- Różnorodność organizmów w warunkach zmieniającego się klimatu
- Utrzymanie dobrych warunków życia lokalnych społeczności
Ochrona bioróżnorodności jest jednym z priorytetów wszelkich programów rolnośrodowiskowych. Zachowanie siedlisk dziko żyjących roślin i zwierząt jest bardzo ważne dla produkcji rolniczej, ponieważ obecność wielu i różnorodnych organizmów pożytecznych sprzyja ochronie plonów. Istotne jest zaplanowanie i utrzymanie siedlisk dla dziko żyjących roślin i zwierząt w sposób sprzyjający ich przemieszczaniu się w krajobrazie rolniczym – w formie tzw. korytarzy ekologicznych. Jako tereny niezagospodarowane rolniczo – ekoużytki – mogą służyć obszary, gdzie gospodarowanie jest utrudnione (skarpy, oczka wodne, zarośla, tereny podmokłe, zalesienia i zakrzaczenia śródpolne). Jeżeli takie siedliska znajdują się na terenie gospodarstwa, to należy zadbać, aby były one połączone systemem korytarzy ekologicznych, którymi mogą być miedze, rowy melioracyjne, przydroża. Tworząc taką sieć terenów i korytarzy należy brać pod uwagę, dla jakich zwierząt ma być ona przydatna. Tereny o wysokiej bioróżnorodności, o zróżnicowanej strukturze przestrzennej (grupy drzew, zakrzaczenia, rowy itd.) są dużo mniej podatne za szkody w wyniku silnych wiatrów, pożarów, suszy, czy powodzi. W zróżnicowanym krajobrazie, złożonym z mozaiki różnych typów ekosystemów takie zdarzenia są naturalnie ograniczane i powodują mniejsze straty.
Rolnictwo, które w Polsce zajmuje około 60% powierzchni kraju ogranicza bioróżnorodność na tym terenie. Biocenozy pól uprawnych, określane jako agrocenozy, w odróżnieniu od biocenoz naturalnych charakteryzują się małą, ustaloną przez człowieka liczbą gatunków roślin i liczebnością ich występowania. Nie mogą funkcjonować bez udziału człowieka, a bardzo znaczące zmiany w nich zachodzą corocznie. Szczególnym zagrożeniem dla bioróżnorodności może być ochrona roślin w każdej formie, także integrowana, gdyż preferując wybrany gatunek rośliny ogranicza pozostałe. Powinna jednak wspierać rozwój tych organizmów, które nie szkodzą, a wręcz pomagają uprawom, zapewniając zwiększoną żyzność gleby, właściwe stosunki powietrzno-wodne i obieg substancji odżywczych.
Urozmaicona struktura przestrzenna środowiska w sąsiedztwie pól ma dużą wartość, gdyż jest siedliskiem rozmaitości organizmów, która stabilizuje biologicznie agrocenozę. Warto pamiętać, że zachowanie różnorodności biologicznej jest warunkiem koniecznym do utrzymania żyzności gleb i produktywności rolnictwa. Ochrona bioróżnorodności zwróci się w wielkości plonu i w jego jakości.
Dlatego też na rolnictwie, jako na działalności człowieka najbliżej natury, spoczywa olbrzymia odpowiedzialność za ochronę bioróżnorodności i utrzymania jej stanu na jak najwyższym poziomie.
Rolnicy mogą się przygotować na ekstremalne zdarzenia pogodowe. Dbałość o bioróżnorodność zapewnia gospodarstwom rolnym możliwości świadomej dywersyfikacji produkcji – uprawy różnych gatunków i odmian roślin w celu zmniejszenia negatywnego wpływu np. suszy lub nadmiaru opadów na osiągany efekt produkcyjny i finansowy.
Autor: Polskie Stowarzyszenie Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności
Więcej informacji na stronie: ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE